اضطراب شب های امتحان

مدرسه آینده سازان , بهترین مدرسه ساری

اضطراب امتحان یکی از رایج ترین مشکلات دانش آموزان به شمار می رود و 50 درصد از کودکان و نوجوانان به آن مبتلا می شوند. چون اضطراب امتحان معمولا عملکرد امتحان را مختل می کند، جای تعجب نیست که پیشرفت تحصیلی دانش آموزانی که دچار اضطراب امتحان می شوند، به طور چشمگیری پایین تر از همسالانی است که اضطراب امتحان ندارند. افزون بر این، دانش آموزانی که امتحان دارند از لحاظ شناختی و اجتماعی خودشان را بی کفایت می دانند، احساس خود ارزشمندی کمتری می کنند و در مقایسه با سایر دانش آموزان، نگرانی ها و ترس های بیشتری را که به امتحان ربطی ندارند، گزارش می کنند. در واقع اضطراب امتحان نوعی اشتغال فکری است که به وسیله خودآگاهی، شک به خود و کم ارزش شمردن خود مشخص می شود. این اعمال هم روی رفتار آشکار و هم روی واکنش های فیزیولوژیک اثر می گذارد.

متخصصان، اضطراب امتحان را مرکب از دو جزء نگرانی و هیجان پذیری دانسته اند که جزء نگرانی را مسوول کاهش عملکرد و اشتغالات فکری فرد می دانند. کودکان و نوجوانان مبتلا به اضطراب امتحان، همواره هنگام گذراندن امتحان می ترسند که به طور منفی ارزشیابی شوند. ترس از ارزیابی منفی، در بسیاری از این کودکان، منحصر به موقعیت امتحان نمی شود بلکه در محیط هایی غیر از مدرسه نیز به وقوع می پیوندد. تقریبا 50 درصد کودکان دارای اضطراب امتحان از این که زیر ذره بین دیگران قرار گیرند، در رنج هستند. اضطراب امتحان برای تعدادی از کودکان، نشانگر فوبی (ترس) خاص از موقعیت های امتحان یا واکنش اضطراب نسبت به جدایی از والدین است.

اضطراب امتحان خوب یا بد؟
در مورد اضطراب امتحان باید گفت درصدی از اضطراب که طبیعی تلقی می شود، باعث پویایی سیستم شخصیت دانش آموز می گردد و موجب می شود که دانش آموز بخوبی از عهده امتحان برآید و اما در شکل غیرطبیعی، اضطراب (اضطراب خیلی بالا) مانع تحرک و پویایی در دانش آموز می گردد چرا که این اضطراب که یکی از اضطراب های موقعیتی محسوب می شود با عملکرد و پیشرفت دانش آموز رابطه تنگاتنگ دارد.
بازدید کننده گرامی،دانش آموزان دارای اضطراب امتحان بالا در مقایسه با همکلاسی های خود که دارای اضطراب امتحان در سطح پایین می باشند حواس پرتی بیشتری دارند و از خودشان ناراضی ترند. هم چنین این دانش آموزان در طی امتحان دائما نگران و دلواپس هستند.
در مورد اثرات منفی اضطراب امتحان بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در تحقیقات، تاکید زیادی شده است. علت عمده این افت، عملکرد این است که این دسته از دانش آموزان نمی توانند به بخش های مرتبط با تکلیف توجه کنند و افکار نامربوطی به ذهن شان خطور می کند که مانع از پیشرفت آنان می شود.

عوامل فردی و شخصیتی موثر در ایجاد اضطراب امتحان
عزت نفس:
عزت نفس میزان ارزش و اعتباری است که یک فرد در زمینه های مختلف زندگی، بویژه خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و جسمانی برای خود قائل است. دانش آموزان دارای عزت نفس بالا توانایی برخورد شایسته با امتحان و مشکلات آن را در خود می بینند. در مقابل دانش آموزان دارای عزت نفس پایین به دلیل عدم اعتماد و اطمینان به توانایی های خود در موقعیت های اجتماعی، عملکرد ضعیفی را ارائه می دهند. دانش آموزانی که خود را دست کم بگیرند و به توانایی های خود اعتماد نکنند، در آن ها اضطراب به وجود می آید. آنان فکر می کنند که از عهده حل مسائل برنمی آیند، با کوچک ترین دگرگونی در موقعیت امتحان، خود را می بازند و نمی توانند سازگاری حاصل کنند.

هوش:
شواهد نشان می دهد که بین هوش و اضطراب امتحان رابطه معناداری وجود دارد. کودکان دارای بهره هوشی متوسط در مقایسه با کودکان دارای بهره هوشی بالا و پایین از اضطراب بیشتری رنج می برند.

عدم آمادگی:
در واقع دانش آموز برای این که بتواند مطلبی را یاد بگیرد، باید آمادگی کافی داشته باشد و گاه اضطراب امتحان به خاطر نداشتن آمادگی کافی امتحان دهنده است. به طوری که هر اندازه میزان آمادگی پایین تر باشد، اضطراب، شدیدتر خواهد بود. آمادگی کافی برای دادن امتحان بسیار مهم است. خوب آماده شدن برای امتحان یعنی اطلاع کافی از مطالبی که در جلسه امتحان لازم است.

روش های مطالعه نادرست:
مطالعات بسیاری نشان داده است که دانش آموزان دارای اضطراب امتحان بالا در مقایسه با دانش آموزان دارای اضطراب امتحان پایین یا اندک به طور معناداری کمتر از روش های علمی و درست مطالعه استفاده می کنند و در این زمینه مهارت بسیار پایینی دارند. لازم است که برای بهبود پیشرفت تحصیلی دانش آموزان روش های مطالعه دانش آموزان دارای اضطراب امتحان اصلاح گردد.

نقش والدین در اضطراب امتحان
روش های تربیتی والدین و چگونگی محیط خانواده نقش بسزایی در اضطراب دانش آموزان هنگام امتحان دارد. روش های تربیتی آمرانه و مستبدانه با ایجاد اضطراب عمومی در فرزندان به صورت کلی و اضطراب امتحان به صورت خاص همراه است. چنانچه گاهی سخت گیری بیش از حد والدین و شیوه انضباطی خشک و انعطاف ناپذیر آن ها علت اساسی ایجاد اضطراب در دانش آموزان است. در مقابل والدینی که به شیوه ای آزادمنشانه و متعادل زندگی می کنند، سعی دارند در برخورد با فرزندان شان از یک نوع روش مطلوب تربیتی بهره گیرند و از ابزار ایجاد انگیزه، ترغیب مناسب و تشویق بیشتر در نحوه فعالیت و تلاش فرزندان شان استفاده کنند. طبیعی است که این روش درست تربیتی نه تنها موجب افزایش اضطراب امتحان نمی گردد بلکه یک نوع جو عاطفی را در خانواده حاکم می سازد و موجبات اعتماد به نفس را برای دانش آموزان فراهم می نماید.

از دیگر عوامل موثر بر اضطراب امتحان را می توان جو و فضای عاطفی حاکم و خانواده نام برد. زمانی که فضای خانه متشنج و مسموم باشد، ذهن و جسم دانش آموز را مضطرب و آشفته می کند. وقتی بین پدر و مادر یا دیگر اعضای خانواده دائما نزاع و مشاجره حاکم باشد، دانش آموز در کلاس درس یا جلسه امتحان نمی تواند آرام و به دور از اضطراب باشد، چرا که صحنه های این مشاجرات و دعواها اجازه آرامش سر جلسه امتحان را به وی نمی دهد. گاه افزایش اضطراب امتحان به دلیل انتظارات نادرست والدین از فرزندانشان می باشد که این امر ممکن است ریشه در شکست هایی داشته باشد که خود والدین در گذشته به آن مبتلا شده اند و اکنون جبران تمام این شکست ها و ناکامی ها را از فرزندان شان انتظار دارند. این انتظارات نادرست و نابجا به مرور، سبب اضطراب دانش آموز می شود زیرا جبران ناکامی های والدین از طرف وی به هیچ وجه منطقی و نتیجه بخش نمی باشد. همچنین تقویت حس برتری جویی در دانش آموز و حساسیت بیش از اندازه والدین به کسب نمرات عالی باعث ایجاد تنش در دانش آموز می گردد.

والدین باید به این مهم توجه داشته باشند که فرزندان خود را با دیگر همسالانشان مقایسه نکنند چرا که این مقایسه های بی مورد و نابجا باعث احساس حقارت در دانش آموز می شود و در حقیقت والدین از طریق این مقایسه های نامعقول احساس حقارت و ضعف و زبونی را در فرزندانشان پرورش می دهند که این خود یکی از علل عمده اضطراب دانش آموزان است. والدین باید شرایط روحی، جسمی و محیطی مناسبی برای دانش آموز فراهم آورند و از انتقال اضطراب و نگرانی خویش به آنان و ایجاد جو هیجان زدگی و پرتنش در خانواده بشدت پرهیز نمایند و از بزرگ نمایی «امتحان» دوری کنند.
لازم است والدین بدانند که در حد توانایی های دانش آموز از او توقع داشته باشند و قابلیت های فرزند خود را به دور از هرگونه حس برتری طلبی نسبت به دیگران در نظر داشته باشند. از دیگر نکات مهم این است که فرزندان خود را با دیگر هم سن و سالان آنان مقایسه نکنند چرا که افراد از نظر استعدادها، توانمندی ها، قابلیت ها و... با یکدیگر متفاوتند و بدون در نظر گرفتن این مهم فرزندان احساس حقارت و ناتوانی می کنند و این مساله سبب افت تحصیلی آنان می شود. این گونه مقایسه ها دانش آموز را دچار نوعی سردرگمی می نماید، باید توجه داشت که دانش آموز زمانی خود را برای یادگیری آماده می بیند که خویشتن را با ارزش و مهم بشمارد و احساس کند دیگران برایش اهمیت قائلند.

وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده و اضطراب دانش آموز بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام شده بین طبقه اجتماعی و اقتصادی خانواده ها و میزان اضطراب امتحان در دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد. دانش آموزان دارای وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین، در آزمون اضطراب امتحان، نمرات بالایی می گیرند و افت تحصیلی بیشتری از خود نشان می دهند؛ چرا که خانواده هایی که از نظر اجتماعی در طبقه پایین تری قرار دارند به طور طبیعی نمی توانند شیوه های تربیتی مناسبی را در برخورد با فرزند خود اتخاذ نمایند و عدم استفاده از روش های درست و مطلوب چه در جهت مثبت و تشویق و ترغیب و چه در جهت منفی و تنبیه به نوعی در افزایش اضطراب امتحان دانش آموز نقش موثری خواهد داشت. معمولا خانواده هایی که از نظر موقعیت اجتماعی در سطوح پایین قرار دارند به جای استفاده از تشویق مناسب و ایجاد انگیزه برای تلاش و فعالیت فرزندانشان بیشتر از شیوه های تنبیه، انضباط شدید، خشونت و روش های سخت گیرانه استفاده می کنند، در نتیجه خود والدین و فرزندان استرس بیشتری خواهند داشت.

از نظر چگونگی موقعیت اقتصادی خانواده ها و تاثیر آن در پیشرفت و بهبود تحصیلی دانش آموزان می توان گفت معمولا دانش آموزانی که برای تهیه امکانات درسی و کمک آموزشی از نظر اقتصادی در مضیقه باشند دچار افت آموزشی بیشتری خواهند شد. زندگی متعارف و متعادل والدین چه از نظر اقتصادی و چه از نظر اجتماعی می تواند زمینه مناسبی برای رشد و پرورش دانش آموزان باشد زیرا در خانواده های فقیر، امکان رشد فرزندان به گونه معقول وجود ندارد یا بسیار اندک است. امام علی (ع) می فرماید: «فقر، آدمی را از صحبت و بیان بازمی دارد و هوش را از کار می اندازد.» پیرو این گفته حکیمانه، فقر اقتصادی در ذهن و زبان دانش آموز اثر سوء خواهد گذاشت. به ویژه دانش آموزانی که به وضع نابسامان مالی والدین خود آگاهند و از دشواری های این گونه زندگی باخبرند و همه فکر و تلاش آنان صرف اینگونه مسائل می شود، نمی توانند بدرستی به درس و اهداف خود بپردازند.

نکات مهم برای موفقیت در امتحان
اعتماد به نفس داشته باشید. حتما لازم نیست ضریب هوشی بالایی داشته باشید تا در امتحان موفق شوید بلکه باید به خودتان و توانایی هایتان در انجام کارها اعتقاد داشته باشید.
قدرت مغزی خود را به نهایت برسانید. تحقیقات نشان داده است که اگر صبح ها مقدار بیشتری از مغز خود کار بکشید و آن را به یادگیری عادت دهید، قدرت یادگیری و حافظه شما در طی روز بیشتر خواهد شد. این بدان معناست که باید مباحث مشکل تر را صبح زود مطالعه کنید.
به شکست فکر نکنید. گاهی تمرکز و توجه بیش از اندازه به عواقب شکست در امتحان باعث نگرانی می شود. پس سعی کنید از فکر کردن به این که در امتحان شکست می خورید یا نمره نمی آورید، دوری کنید.
سعی کنید از خود انتظارات صددرصد و ایده آل نداشته باشید. فکر نکنید که همیشه باید نفر اول باشید چرا که همین انتظارات بی جا شما را نگران و عصبی می سازد.